Θεωρία προσκόλλησης Bowlby
O J. Bowlby, Άγγλος γιατρός, αξιοποιώντας έννοιες από την ηθολογία, την εξελικτική θεωρία αλλά και την ψυχανάλυση, επινόησε τη θεωρία του Δεσμού (ή της προσκόλλησης), η οποία στήριζε επιστημονικά τις ιδέες της θεωρίας των σχέσεων αντικειμένου. Στον πυρήνα αυτής της θεωρίας, βρίσκεται η ύπαρξη και η διατήρηση μιας σχέσης δεσμού μεταξύ του παιδιού και του φροντιστή του, συνήθως τη μητέρα.
Ο Bowlby υποστήριξε ότι η ανάπτυξη της προσκόλλησης/δεσμού περνάει από 4 φάσεις, πριν ολοκληρωθεί και παγιωθεί σε μια συγκεκριμένη μορφή. Παρόλο που έθεσε συγκεκριμένα χρονικά όρια για την κάθε φάση, υπογράμμισε ότι αυτά είναι σχετικά, καθώς παρεμβαίνουν ατομικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες.
- Προ του δεσμού/ προσκόλλησης (0-2 μηνών)
Διακρίνουμε μια αδιαφοροποίητη κοινωνική απαντητικότητα. Το βρέφος διακρίνει τα άτομα κυρίως με βάση την αίσθηση της ακοής και της όσφρησης. Δεν υπάρχει προτίμηση προς τη μητέρα και οποιοσδήποτε μπορεί να το ηρεμήσει, όταν είναι ταραγμένο. Χρησιμοποιεί το κλάμα και μια απλή γκάμα συμπεριφορών για να τραβήξει την προσοχή. Σε αυτή την πρώτη φάση μπαίνουν τα θεμέλια της ανάπτυξης του δεσμού.
- Δεσμός/προσκόλληση υπό διαμόρφωση (2-7μηνών)
Βασικό χαρακτηριστικό της φάσης είναι πως ενώ το βρέφος πλάι στις ίδιες συμπεριφορές της πρώτης φάση, αρχίζει σταδιακά να τις εμφανίζει πιο έντονη προτίμηση κυρίως προς τη μητέρα παρά σε τρίτους. Αρχίζει και γίνεται επιφυλακτικό απέναντι σε άγνωστα πρόσωπα και αντιδρά με διαφορετικό τρόπο στην παρουσία τους. Παρόλα αυτά, τα βρέφη σε αυτή την ηλικία δεν διαμαρτύρονται όταν αποχωρίζονται τη μητέρα τους.
- Σαφής προσκόλληση/δεσμός (7-24μηνών)
Σε αυτή τη φάση το βρέφος διαφοροποιεί ξεκάθαρα τη συμπεριφορά του απέναντι στον κύριο φροντιστή του και στους άλλους. Ακολουθεί τη μητέρα όταν αυτή φεύγει από κοντά του και την καλωσορίζει όταν επιστρέψει. Αντίστοιχη αναστάτωση βεβαίως αισθάνεται και η μητέρα όταν αποχωρίζεται το παιδί της. Επί της ουσίας σε αυτή τη φάση έχει δημιουργηθεί ένας ξεκάθαρος δεσμός μεταξύ των δύο και αυτό δίνει τη δυνατότητα στο βρέφος να αξιοποιήσει τη μητέρα ως την «ασφαλή βάση» για εξερεύνηση που αναφέρθηκε πιο πάνω. Το βρέφος είναι επιφυλακτικό και μπορεί να γίνει εξαιρετικά ανήσυχο με τους ξένους, ενώ επιλέγει και τα δευτερεύοντα πρόσωπα φροντίδας τα οποία αναζητά όταν η μητέρα απουσιάζει.
- Αμοιβαίες σχέσεις-συντροφικότητα σωστής στόχευσης (24μήνες-)
Σε αυτή τη φάση το σύστημα του δεσμού εξισορροπεί, επιτρέποντας σταδιακά στο βρέφος να αναπτύξει όλο και πιο εκλεπτυσμένες συμπεριφορές και να απομακρύνεται από τη μητέρα του χωρίς να ανησυχεί για την απουσία της. Καθώς το παιδί ωριμάζει αναπτυξιακά, είναι σε θέση να αντιληφθεί τρίτους παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά και την απουσία των φροντιστών του και έτσι να προβλέψει την επιστροφή τους. Η συνειδητοποίηση ότι η μητέρα πάντα επιστρέφει ακόμη και μετά από απουσία της, οδηγεί σε μια σταδιακή μείωση των αντιδράσεων του παιδιού όταν αυτή δεν είναι παρούσα.
Προϋποθέσεις προσκόλλησης
Μπορούμε να διακρίνουμε την προσκόλληση, όταν έχουμε μια σαφή ένδειξη της ανάγκης του παιδιού για την παρουσία του γονέα: όταν εκείνος απομακρυνθεί, το παιδί κλαίει, βιώνει άγχος αποχωρισμού και κανείς άλλος δεν μπορεί να το ηρεμήσει. Η εστίαση της προσκόλλησης σε συγκεκριμένα άτομα το παρατηρούμε να συμβαίνει γύρω στους 8 με 9 μήνες. Άρα, χρειάζονται δυο προϋποθέσεις προκειμένου να μπορέσει να εγκατασταθεί ένας δεσμός και αυτές είναι η ικανότητα του βρέφους να αναγνωρίζει γνωστά πρόσωπα συνδυαστικά με την ανάπτυξη της μονιμότητας του αντικείμενο.
Επιμέλεια: Ιατρού Γεώργιος
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Bowlby, J. (1944). Forty-four juvenile thieves: their characters and home-life. The International Journal of Psychoanalysis, 25, 19–53.
- Bowlby, J. (1951). Maternal care and mental health (τ. 2). World Health Organization Geneva
- Bowlby, J., Robertson, J., & Rosenbluth, D. (1952). A Two-Year-Old Goes to Hospital. The Psychoanalytic Study of the Child, 7(1), 82–94. https://doi.org/10.1080/00797308.1952.11823154
- Bowlby, J. (1995). Δημιουργία και διακοπή των συναισθηματικών δεσμών. Αθήνα: Καστανιώτης
