Απώλεια και πένθος
Συχνά, λόγω της αύξησης του μέσου όρου ζωής, ερχόμαστε, αντιμέτωποι με τον θάνατο σε μεγάλη ηλικία. Οποιαδήποτε στιγμή όμως και αν βιώσουμε μια απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, η πραγματικότητα του θανάτου τρομάζει, ίσως και πανικοβάλλει τους περισσότερους ανθρώπους.
Το πένθος είναι ένα καθαρά ανθρώπινο φαινόμενο. Πολλοί έχουν δει με τα μάτια τους ή έχουν ακούσει ζώα να θρηνούν για τον θάνατο ενός ομοειδούς τους. Ωστόσο, μόνο στο ανθρώπινο είδος υπάρχουν νεκρώσιμες τελετουργίες, μαρτυρώντας τη συμβολική πίστη. Οι ανακαλύψεις από τα αρχαία χρόνια, μαρτυρούν επίσης την πίστη και την ελπίδα της «επιβίωσης» του νεκρού κάπου αλλού και αυτό αποδεικνύεται από την προσπάθεια των συγγενών και φίλων, να δώσουν στον νεκρό τα διάφορα «μέσα» για να το καταφέρει αυτό.
Το άτομο που βρίσκεται στο στάδιο του θανάτου λόγω σοβαρής ασθένειας, αλλά και οι δικοί του, περνούν από διάφορα στάδια και βιώνουν μια οδυνηρή εμπειρία. Μια από τις πιο σημαντικές ψυχολόγους στην περιοχή της ψυχολογίας ενός ετοιμοθάνατου, η Elizabeth Kubler-Ross, περιγράφει τα ακόλουθα 5 στάδια:
1) Στάδιο άρνησης
2) Στάδιο θυμού
3) Στάδιο διαπραγμάτευσης
4) Στάδιο κατάθλιψης
5) Στάδιο αποδοχής
Κάθε άτομο που βρίσκεται στο τελικό στάδιο ζωής του, δεν παύει να είναι ένας ζωντανός οργανισμός που έχει ανάγκες, μεταξύ των οποίων είναι να τακτοποιήσει τις εκκρεμείς υποθέσεις του πριν φύγει από τη ζωή. Η ελπίδα του δεν χάνεται μέχρι την τελευταία του στιγμή.
Όταν γίνεται μια διάγνωση θανατηφόρας ασθένειας ολόκληρο το οικογενειακό σύστημα βιώνει μια αναστάτωση, μια κρίση. Δεν είναι τα γεγονότα αυτά που προκαλούν την κρίση, αλλά ο τρόπος με τον οποίο τα άτομα αποδίδουν κάποιο νόημα και ερμηνείες σε αυτά τα γεγονότα. Κάποιοι αντιλαμβάνονται την ασθένεια ως «κακοτυχία» και εύχονται να αλλάξει η τύχη τους, ενώ άλλοι το αποδίδουν σαν «θέλημα Θεού» ή της «μοίρας» και αποτελούν την πιο παθητική ομάδα, αφού ότι συμβαίνει είναι εκτός της δύναμής τους.
Κάποιοι άλλοι αντιλαμβάνονται την ασθένεια σαν δοκιμασία, προσεύχονται, κάνουν τάμα και πιστεύουν σε ένα θαύμα. Άλλοι, πάλι το θεωρούν τιμωρία και έχουν μια αρνητική και απαισιόδοξη στάση για τη ζωή. Τέλος, υπάρχει και μια ομάδα ανθρώπων που θεωρούν την ασθένεια ως μια «πρόκληση» και αναζητούν πληροφορίες, κινητοποιούνται και προσαρμόζονται όσο το δυνατόν καλύτερα.
Όπως και να το δει κανείς, δεν παύει να είναι μια επώδυνη εμπειρία, που απαιτεί αναπροσαρμογή της καθημερινότητας, πιθανόν και του τρόπου αντίληψης της ίδιας μας της ζωής.
Τα μέλη της οικογένειας πρέπει να ενεργούν με τρόπο ώστε να μειώνουν τους φόβους του ασθενούς και να αυξάνουν την ποιότητα ζωής του. Ο θάνατος διαταράσσει την ισορροπία του οικογενειακού συστήματος το οποίο καλείται να ανασυσταθεί, να αναδιοργανωθεί και να προσαρμοστεί γύρω από την ασθένεια και την μετέπειτα απώλεια.
Η περίοδος του πένθους καταλήγει στην καλύτερη περίπτωση, στην εσωτερίκευση του ανθρώπου που χάθηκε. Είναι μια αμφιταλάντευση ανάμεσα στην προσκόλληση στο παρελθόν και στον σχεδιασμό της ζωής χωρίς την παρουσία του αγαπημένου προσώπου. Χαρακτηρίζεται από θλίψη, άγχος μοναξιάς, απώλεια ευτυχίας. Εκδηλώνεται δε συχνά, με συμπτώματα κατάθλιψης, απόσυρσης, κόπωσης και έντονης ταραχής. Οι άνθρωποι που πενθούν, θεωρούν (συχνά δικαιολογημένα έως έναν βαθμό), πως οι άλλοι δεν τους καταλαβαίνουν. Η έλλειψη στήριξης στο πένθος μεταφράζεται σε επιπλοκές στην προσωπικότητά μας. Μπορεί να αρνούμαστε για καιρό τη θλίψη, να μη δεχόμαστε την απώλεια και τα συναισθήματά μας που απορρέουν από αυτή. Σημαντικό βαθμό, παίζουν και οι συνθήκες του πένθους, όπως μια μη φυσιολογική απώλεια, ένας πόλεμος ή μαζικοί θάνατοι. Ιδιαίτερα σημαντική κρίνεται η συζήτηση και ο χειρισμός των παιδιών, όταν βιώνουν μια απώλεια. Μια τέτοια συζήτηση μαζί τους, θα πρέπει να περιλαμβάνει τις ακριβείς λέξεις, όπως «πέθανε», «θάνατος» κτλ. Η χρήση υποκατάστατων ή τα ψέματα και οι παρομοιώσεις, «πήγε στον ουρανό», «τον χάσαμε», «πήγε ταξίδι» «είναι αστεράκι στον ουρανό» κτλ., μπερδεύουν και αποπροσανατολίζουν τα παιδιά, με αποτέλεσμα να τους δημιουργούν φοβίες ή και προσμονή για επιστροφή (πχ «πήγε ταξίδι» = «θα γυρίσει;»). Τα παιδιά πρέπει να αφεθούν, με προσεκτικό τρόπο βέβαια, να επεξεργαστούν την ιδέα με το δικό τους τρόπο και ρυθμό. Πρέπει επίσης, να τα ενθαρρύνουμε να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους και να εκφράσουν τις μνήμες τους για το πρόσωπο που πέθανε.
Ο θάνατος είναι μέρος της ζωής, είναι το κλείσιμο ενός κύκλου και για κάποιους, το άνοιγμα ενός άλλου. Όπως κάθε αλλαγή στη ζωή, ο θάνατος επηρεάζει με ποικίλους τρόπους τις σχέσεις των ανθρώπων, χρειάζεται τον χρόνο της και πιθανόν την αναζήτηση υποστήριξης.
